ENSŌ Physical Theatre maakt interdisciplinaire, speelse performances die tot de verbeelding spreken. Met een mix van dans, theater en muziek, maken we associatieve, beeldende voorstellingen, dicht op de huid van het publiek. Vanuit de filosofie van de Homo Ludens, de spelende mens, maken we fysiek theater om interactie te creëren met een breed en divers publiek.

---

Visie: De Homo Ludens

We leven in onzekere tijden. Een wereld die in de brand staat, toekomstperspectieven die bepaald niet rooskleurig zijn en een enorme politieke verdeeldheid. Doemscenario’s lijken steeds meer realiteit te worden. Mensen raken geïsoleerd, wantrouwig en onzeker.
Deze aspecten van het leven zijn niet nieuw. Al sinds mensenheugenis is de wereld niet alleen maar een plek waar je zingend en lachend op een eenhoorn over een regenboog huppelt. Het donker, zoals oorlogen, armoede, klimaatproblematiek, ziekte en de dood (en op hele kleine schaal met je blote voet op een stuk lego staan), dat alles hoort bij het leven. Maar zelfs in het donkerste donker is er licht te vinden. Zoals Leonard Cohen zingt: ‘There is a crack in everything, that is how the light gets in.’
Met ENSŌ zoeken we naar dat licht. Niet door het duister te negeren of te vergeten. We bewegen met het publiek door het duister heen op zoek naar licht en luchtigheid.

Als jonge twintiger, had ik (Karlijn) een gediagnosticeerde depressie en liet ik donkere en zwaarmoedige gedachten mijn leven overnemen. Ook al zat ik in therapie, was ik aangenomen op de Academie voor Theater, toch voelde het leven zwaar, doelloos en ging alles stroperig. In die periode heb ik geleerd dat het donker er mag zijn. Het is belangrijk om je niet te verzetten, om het donker niet weg te duwen, maar het te zien voor wat het is. Het is de kunst om met die donkerte letterlijk in beweging te blijven. Hoe moeilijk het ook is, bewegen helpt. Tijdens de bewegingslessen van Elsa van der Heijden kwam die ervaring tot leven. In haar lessen voelde ik me vrij en voelde ik energie door me heen stromen. Met mijn verbeelding zette ik mijn donkere gedachten om naar kleurrijke beelden en schaduwen waar ik al dansend en spelend me toe kon verhouden.

Het belang van samen spelen, zowel op de vloer in de toneellessen als de speelse insteek waarmee ik in stages aan de slag ging met verschillende doelgroepen, zorgde ervoor dat ik met ups en downs me door de opleiding heen sloeg. Ik stond persoonlijk steviger in mijn schoenen en durfde met een speelse blik naar het leven te kijken. In die jaren op de Academie vond ik mijn liefde voor fysiek theater en richtte naderhand ENSŌ op. In onze derde voorstelling Onderstroom (2023) gingen we op zoek naar de essentie van de mens, om te zien wat ons mensen met elkaar verbindt. En daar is voor mij een heel helder antwoord op gekomen: de filosofie van de Homo Ludens, de spelende mens.

​Spelen klinkt misschien vrijblijvend of zelfs wat kinderlijk, maar niets is minder waar. Homo Ludens (1938) van Johan Huizinga en We moeten spelen (2019) van Rob Martens (die Huizinga’s theorie doorontwikkelde) lichten het belang van spel toe.
In zijn werk stelt Huizinga dat spel een fundamenteel aspect is van de menselijke cultuur en maatschappij. Huizinga argumenteert dat spel een autonome en creatieve activiteit is die niet alleen voor plezier, maar ook voor socialisatie, ontwikkeling van vaardigheden en het creëren van culturele waarden zorgt. De term "Homo Ludens" is afgeleid van het Latijnse woord voor spelen, en suggereert dat de menselijke soort gedefinieerd wordt door haar vermogen om te spelen.

Huizinga stelt dat spel een onmisbaar onderdeel is van de menselijke ervaring en dat het voorkomt in bijna alle culturen en in verschillende tijdsperioden. Spel geeft ons de mogelijkheid om op een ongedwongen manier te ontwikkelen, te verbroederen, grenzen te verkennen en ons te verplaatsen in de ander.

​Een aantal jaar terug heb ik werk gezien van Francis Alÿs, een Belgische kunstenaar die woon- en werkzaam is in Mexico. The Nature of the game, een grote video installatie, was te zien op de Biënnale in Venetië in 2022 in het paviljoen van België. Bij binnenkomst hingen er allerlei kleine schilderijen waarop spelende kinderen te zien waren met op de achtergrond de meest grote verschikkingen die je kunt verzinnen. In de grote expositieruimte waren enorme video’s te zien van kinderen uit allerlei verschillende landen die op hun eigen manier speelden. Het werk straalde enorm veel plezier uit en raakte me diep.

​Ieder kind snapt wat spelen inhoudt en vindt manieren om tot spel te komen, hoe gruwelijk de leefomstandigheden ook zijn. Als volwassene lijken we die speelsheid, ons innerlijke kind, te verliezen. Alle verantwoordelijkheden en narigheid van de wereld drukken op onze volwassen schouders. ENSŌ gelooft dat de wereld wat minder zwaar aan kan voelen als we blijven spelen. Zoals Merlijn Twaalfhoven in zijn boek Het is aan ons beschrijft:
​[… door te spelen, door te fantaseren en te verzinnen, te overdrijven of juist te verdraaien, proef je aan het mogelijke…] ENSŌ gelooft in een wereld waarin we de kracht van het spelen via kunst door kunnen laten vloeien in het dagelijks leven.

Missie

Fysiek theater is voor ons de manier om het mogelijke tastbaar te maken. Met fysiek theater maken we een combinatie tussen theater en dans. Uit de dans halen we de kracht van abstractie en associatie; het lichaam dat meer kan vertellen dan wat in woorden uit te drukken valt. Vanuit theater gebruiken we de kwaliteit van het verhalen vertellen, iets wat we al sinds mensenheugenis doen. Wij maken daar fysieke ervaringen van waar woorden niet voor nodig zijn. Een sprankeling die de zintuigen prikkelt en de poorten van de verbeelding openzet.

Theater hoeft niet beperkt te blijven tot een zwarte doos, maar kan meer toegankelijk worden gemaakt door de drempel van naar het theater gaan weg te nemen. ENSŌ speelt haar performances naast vlakke vloer theaters dan ook in openbare ruimtes als wijkcentra, bibliotheken en kerken. Net als in het werk van Alÿs wil ENSŌ laten zien dat speelsheid ook te ervaren valt op andere plekken dan in het theater, op plekken waar dat wellicht niet vanzelfsprekend is. Zo worden de performances van ENSŌ artistieke interventies in het sociale domein.

ENSŌ zet in alles wat ze doet speelsheid in om performances, unieke theaterervaringen te maken waarin je als publiek wordt uitgedaagd om actief mee te spelen. In de regels van spel, die worden behandeld door Rob Martens, is er sprake van specifieke rollen die we aannemen. In theater spreken we van publiek en performer. ENSŌ wil die rollen in elkaar laten overvloeien en soms wisselen zodat de kracht van spelen nog meer kan worden ervaren. Als publiek ben je niet enkel toeschouwer, maar ben je een belangrijk onderdeel van het geheel. Je wordt geprikkeld om actief deel te nemen. Publiek zit bijvoorbeeld niet, maar beweegt zich over het podium. Dat houdt in dat er ook naar jou wordt gekeken, niet enkel naar de performers. ENSŌ wil met het creëren van deze beweging van publiek naar deelnemer, een ervaring bewerkstelligen die beklijft. Als je immers zelf in beweging komt, kun je de kracht van spel beter ervaren. Het is dan ook de missie van ENSŌ om met haar performances het publiek in beweging te zetten en de kracht van de Homo Ludens te laten ervaren.

Artistieke visie

Zoals hierboven beschreven maakt ENSŌ interdisciplinaire performances die vertrekken vanuit fysiek theater. Centraal in onze benadering staat de interactie met het publiek en het gebruik van geavanceerde technologie in combinatie met interdisciplinair werken.
ENSŌ gelooft in de kracht van interdisciplinair werken, waarbij verschillende kunstvormen samenkomen om een rijke en veelzijdige artistieke taal te creëren. Dans, theater, muziek en visuele kunst worden harmonieus geïntegreerd, waardoor een multidimensionale expressie ontstaat die de diversiteit van menselijke emoties en ervaringen weerspiegelt.
​Elke voorstelling begint met een filosofisch onderzoek, waarbij we streven naar het formuleren van intrigerende vragen die de kern vormen van het artistieke proces. Deze vragen dienen als drijvende kracht achter de creatie, waarbij we de complexiteit van het menselijk bestaan en de betekenis daarvan onderzoeken.

In Onderstroom (2023), de derde voorstelling van ENSŌ en de eerste voorstelling volledig onder regie van Karlijn en het nieuwe team, is het publiek een onmisbaar onderdeel van de voorstelling. De voorstelling verkent de kracht en essentie van de filosofie van de Homo Ludens, de spelende mens, wat uiteindelijk de basis wordt voor alle voorstellingen die nog gaan komen.
In Onderstroom nodigen de performers het publiek met een fysieke bewegingstaal uit om met houten blokken diverse scènes te bouwen. De manier van benaderen is open en vriendelijk. Niemand is verplicht om mee te doen, maar wordt wel geprikkeld om actief te participeren. Het publiek beweegt uiteindelijk over de speelvloer en heeft invloed op wat er op het podium gebeurt, wat ervoor zorgt dat elke uitvoering van Onderstroom uniek is. In de voorstelling wordt daarnaast gebruik gemaakt van vier piepschuimblokken die middels arduino technologie de muziek beïnvloeden, een toevoeging die het interactieve aspect van de voorstelling verrijkt. Deze technologie vangt door middel van het plaatsen van een chip in de blokken, beweging van dat blok op. Het programmeren van deze chips zorgt ervoor dat beweging wordt omgezet naar geluid, die elementen in de soundscape van de voorstelling veranderen. Dit speelt het unieke karakter van elke voorstelling in de hand.

​Deze interactieve en technologische benadering van ENSŌ wordt de komende jaren verder uitgewerkt. Technologie geeft ons de mogelijkheid om onze fantasie op een ander niveau vorm te geven en speelt mee in het verrijken van de verbeelding bij het publiek. Licht, geluid, visuele effecten en interactieve digitale elementen worden geïntegreerd om een gelaagde en meeslepende ervaring te creëren. In de activiteiten van de komende jaren wordt de speelstijl van Onderstroom voortgezet en worden er in elke activiteit nieuwe elementen onderzocht en uitgewerkt. Het onderzoek ligt de komende jaren in het ontdekken van het verweven van interdisciplinair werken, technologie en interactie, om zo de artistieke signatuur verder aan te scherpen en onze missie te onderstrepen.

---

Geschiedenis

ENSŌ is in 2018 opgericht door danser Kevin Ruijters en regisseur Karlijn Vlug. Het gezelschap is ontstaan vanuit een wens om interdisciplinaire voorstellingen te maken, met de versmelting van theater en dans als basis. In 2018 maakte ENSŌ haar eerste voorstelling Dan liever de lucht in, over het belang van adem. Dit was de eerste stap in het onderzoek naar connectie zoeken met het publiek, door ze ongemerkt mee te laten ademen. De voorstelling speelde o.a. in Theater de Nieuwe Vorst en op het Delft Fringe Festival.

In 2019 volgde de tweede voorstelling Out of (self) love waarin Kevin en Karlijn als spelers in een duet de zoektocht naar contact verder door ontwikkelden. De voorstelling speelde na de première onder andere op Festival de Oversteek in Nijmegen en bij Stormkop in Antwerpen. Het publiek van het Delft Fringe Festival beloonde de voorstelling met 4,6 van de 5 sterren!

Hierna startte ENSŌ met de ontwikkeling van de voorstelling Onderstroom, een zoektocht naar de essentie van de mens. Door de corona periode kwam dit plan helaas niet tot de uitvoering die ENSŌ voor ogen had. In plaats daarvan was er ruimte om te reflecteren en de zakelijke kant verder te ontwikkelen. In 2021 heeft ENSŌ dit onder de vleugels van Makershuis Tilburg verder ontwikkeld. Dat leidde ertoe dat Kevin in 2022 besloot te stoppen met ENSŌ. Karlijn heeft medio 2022 de artistieke leiding op zich genomen.
Op 20 oktober 2022 ging de voorstelling Vergeten Verbindt in première in de Grote Kerk in Wageningen. Dit was het resultaat van het participatietraject Zie de Mens in samenwerking met het Odensehuis in Wageningen ter gelegenheid van hun tienjarig Jubileum. Samen met de deelnemers (bestaande uit mensen met beginnende dementie, vrijwilligers en medewerkers van het Odensehuis) maakte ENSŌ een voorstelling waarin de mens met beginnende dementie werd getoond in alles wat zij nog wel kan. Het was een ontroerende voorstelling, die het publiek in vervoering bracht.

In oktober 2022 pakte Karlijn Onderstroom opnieuw op. Zij nam de filosofie van de Homo Ludens, de spelende mens, als basis voor een interactieve performance. Hiervoor heeft zij een volledig nieuw team onder haar hoede genomen, waar in 2023 Jasmijn Kleij bij is gekomen om de zakelijke leiding van ENSŌ op zich te nemen.
Onderstroom ging in première op het Amsterdam Fringe Festival op 8 september 2023 en zal de komende jaren verder spelen!

Daarnaast staan er natuurlijk nieuwe voorstellingen en projecten op de planning!

Artistieke leiding

Karlijn Vlug 
​Regisseur & oprichter

---

Zakelijke leiding

Jasmijn Kleij

---